ประวัติศาสตร์ไทยสมัย พ.ศ.2352-2453 ด้านสังคม พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2517 ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2519 ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2526 (ฉบับที่ใช้ในการแนะนำคือ ฉบับที่พิมพ์ครั้งที่ 2 โดยสำนักพิมพ์เรืองศิลป์) ชัย เรืองศิลป์ (พ.ศ. 2447 - 2518)   การที่เลือกหนังสือประวัติศาสตร์ไทยสมัย พ.ศ.2352-2453 ด้านสังคมเป็นหนังสือดี แทนที่จะเลือกหนังสือเล่มอื่นๆ ของชัย เรืองศิลป์ ที่เป็นงานค้นคว้าข้อมูลทางด้านสังคมเหมือนกัน ได้แก่ ประวัติศาสตร์เศรษฐกิจ และสังคมไทยในศตวรรษที่ 24 (พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ ชัย เรืองศิลป์ เมื่อ 28 มกราคม 2519) และประวัติศาสตร์ไทยสมัยก่อนศตวรรษที่ 25 (พิมพ์ครั้งแรก 2523, ครั้งที่ 2 พ.ศ.2526, ครั้งที่ 3 พ.ศ.2539) เหตุผลก็เป็นเพราะหนังสือประวัติศาสตร์ไทยสมัย 2352-2453 ตอนที่ 1 ด้านสังคม เป็นการเขียนรวบรวมข้อมูลที่สมบูรณ์กว่างาน 2 เล่มแรก ที่กล่าวข้างต้น งาน 2 เล่มดังกล่าว มีลักษณะเป็นงานที่เขียนขึ้นเหมือนการร่าง รวบรวมประเด็นสำหรับเขียน ประวัติศาสตร์ไทย ด้านสังคม เล่มที่แนะนำมากกว่า ส่วนประวัติศาสตร์ไทยสมัย 2352-2453 ตอนที่ 2 ด้านเศรษฐกิจนั้น ก็เป็นหนังสือดีอีกเล่มหนึ่ง ที่บุคคลทั่วไปควรอ่าน แต่ที่ไม่ได้ยกขึ้นมา เป็นเล่มที่แนะนำก็เป็นเพราะ เมื่อเปรียบเทียบกับประวัติศาสตร์ไทยสมัย 2352-2453 ด้านสังคมแล้ว ด้านเศรษฐกิจจะด้อยกว่า ในแง่ของการให้ภาพ ที่ไม่เป็นระบบตามลักษณะการเขียนในเชิงเศรษฐศาสตร์ เพราะดูเหมือนว่า ผู้เขียนจะให้รายละเอียดของต้นไม้ในป่าบางต้น มากกว่าการให้ภาพของป่าไปด้วยในขณะเดียวกัน แต่ด้วยวิธีการเขียนเช่นเดียวกันนี้ เมื่อนำมาใช้ในด้านสังคมกลับจะให้เห็นภาพทางสังคมที่ละเอียด ซับซ้อน มีสีสรร น่าอ่าน การที่หนังสือเล่มนี้ ได้รับการพิจารณาว่า เป็นหนังสือดีในรอบศตวรรษ เพราะเป็นหนังสือที่ให้ภาพสังคมไทย ในช่วงเวลาที่สำคัญ คือ 100 ปี ที่มีการเปลี่ยนแปลงจากสังคมไทยดั้งเดิมโบราณ มาเป็นสังคมไทยสมัยใหม่ ที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตก (ตรงกับรัชกาลที่ 2-5) ได้อย่างดี คนทั่วไปก็จะอ่านได้อย่างทั้งความรู้ และความเพลิดเพลิน จุดเด่นของหนังสือเล่มนี้ อยู่ที่ข้อมูลที่ได้จากเอกสารเก่าแก่หายาก ที่อยู่ในครอบครองของผู้เขียนจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นสมุดข่อย สมุดไทยดำ ตำราโหราศาสตร์ หนังสือ เช่น นิราศเกาะจาน นิราศเดือน สุทยาลังการที่ชัย เรืองศิลป์ใช้ ก็เป็นหนังสือที่นักประวัติศาสตร์เองก็ไม่เคยเห็น และไม่เคยนำมาใช้ รวมทั้งการใช้ข้อมูลจากกฎหมายตรา 3 ดวง พงศาวดารฉบับต่างๆ เป็นแหล่งข้อมูลที่สำคัญในการเขียน ผู้เขียนยังมีความกล้า ในการทวนกระแสหลักในทางประวัติศาสตร์ประการหนึ่ง คือ การนำหนังสือสยามประเภทของ กศร. กุหลาบ มาใช้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ หนังสือสยามประเภท เป็นหนังสือที่นักประวัติศาสตร์ทั่วๆ ไปแม้แต่ในปัจจุบันไม่ค่อยแน่ใจในความถูกต้อง และไม่กล้า นำมาใช้อ้างอิง เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ทั้งนี้เป็นเพราะสมเด็จฯ กรมพระดำรงราชานุภาพ ทรงเคยวิจารณ์ไว้ในหนังสือนิทานโบราณคดี (เรื่องที่ 9 "หนังสือหอหลวง") ว่า มีความไม่น่าเชื่อถือ เป็นหนังสือที่เกิดจากการลักลอบคัดจากหอหลวง เมื่อพิจารณาโดยรวม หนังสือประวัติศาสตร์ สมัย พ.ศ.2352-2453 ด้านสังคมเป็นหนังสือที่เหมาะสำหรับคนทั่วไป ที่จะอ่านข้อบกพร่อง ความผิดพลาดของหนังสือ ที่ผู้อ่านควรจะตระหนักก็คงมีเหมือนๆ กับหนังสือที่อ้างว่า เป็นหนังสือประวัติศาสตร์เล่มอื่นๆ ทั่วๆ ไป ซึ่งข้อเท็จจริงต่างๆ ที่ถูกนำเสนอก็ผ่านการเลือกสรรจากนักประวัติศาสตร์ ที่อาศัยอัตวิสัยของตนเช่นกัน   ! back ! ! home !