corner

หนังสือแสดงกิจจานุกิจ
พิมพ์ครั้งแรกฉบับพิมพ์หิน พ.ศ. 2408
เจ้าพระยาทิพากรวงษ์มหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค)

หนังสือเล่มที่เป็นองค์ความรู้ หรือองค์ความคิดแบบไทย ซึ่งสะท้อนให้เห็นวิธีคิด
และโลกทัศน์ในพุทธปรัชญา ที่เป็นเหตุผลนิยมอย่างเด่นชัด ได้แก่ หนังสือแสดงกิจจานุกิจ
ของเจ้าพระยาทิพากรวงษ์โกษาธิบดี (ขำ บุนนาค) ตำแหน่งเจ้าพระยาพระคลัง สมัยรัชกาลที่ 4
หนังสือแสดงกิจจานุกิจนี้ นักวิชาการบางคนยกย่องว่า เป็นหนังสือเล่มแรกของไทย
ที่อธิบายเรื่องราวต่างๆ ด้วยหลักวิทยาศาสตร์ โดยได้รับอิทธิพลจากอารยธรรมตะวันตก ผสมผสานอิทธิพลของพุทธศาสนาหรืออ้างว่า เป็นตำราวิทยาศาสตร์เล่มแรกของไทย*1
หนังสือแสดงกิจจานุกิจ มิใช่เป็นตำราวิทยาศาสตร์ล้วนๆ ด้านใดด้านหนึ่ง
หากเป็นหนังสือที่แสดงทัศนะหลากหลาย อีกทั้งการนำเสนอหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ ก็ไม่ใช่เป็นกฎเกณฑ์ทางวิทยาศาสตร์ ของตะวันตกล้วนๆ หากมีทั้งส่วนของภูมิปัญญาเดิม
ที่คนไทย และชาวตะวันออกเชื่อถือสืบต่อกันมา ซึ่งแสดงให้เห็นถึงเส้นพรมแดนแห่งความรู้ดั้งเดิม (ศาสนาความเชื่อและประสบการณ์) ของคนไทย และชาวตะวันออก เช่น อินเดีย และจีน เป็นต้น โดยผู้เขียนนำเสนอความรู้
ในหลายๆ มุมมอง เชิงเปรียบเทียบเรื่องสัณฐานของโลก ระบบสุริยะ และปรากฏการณ์ธรรมชาติอื่นๆ เพื่อเติมแต่งปัญญาให้ผู้อ่านคิด
และเชื่อเอาเอง อันเป็นการนำเสนอเชิงเหตุผลนิยม
ในด้านประวัติศาสตร์การศึกษาของสยามประเทศ การเขียนหนังสือแสดงกิจจานุกิจขึ้นมา มีความสำคัญยิ่งใหญ่ นับเป็นครั้งที่สอง ที่ปัญญาชนไทยลุกขึ้นมาต่อต้าน การครอบงำทางปัญญาของต่างชาติ ด้วยการเสนอวิธีคิดเหตุผลนิยม ในหลักธรรมพุทธศาสนา และกล้าเสนอเส้นพรมแดนแห่งความรู้ของสยามหรือตะวันออก เพื่อโต้กับหลักศาสนาความเชื่อของตะวันตก และหวังเป็นตำราเรียนแก่กุลบุตรจะได้ประเทืองปัญญาต่อไป
นี่คือฐานะ และบทบาทสำคัญของหนังสือแสดงกิจจานุกิจ ของเจ้าพระยาทิพากรวงษ์มหาโกษาธิบดี ในด้านประวัติการศึกษาของไทย เป็นพรมแดนแห่งความรู้ของสยาม และตะวันออกเปรียบเทียบกับตะวันตก เป็นหลักฐานช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ ก่อนที่ไทยจะเปลี่ยนไปรับเอารูปแบบเนื้อหาการศึกษา และอารยธรรมตะวันตกเข้ามาในภายหลัง ทั้งยังมีฐานะเป็นจุดต่อสู้ทางความคิดต่อต้านการครอบงำ ด้านลัทธิความเชื่อของตะวันตก โดยแยกแยะเหตุผล และวางใจเป็นกลาง ในการยอมรับความรู้ทางวิทยาศาตร์ ซึ่งการทดลองทางวิทยาศาสตร์ในยุคนั้น ยังไม่ได้พิสูจน์ให้เห็นจริงอย่างแพร่หลายเช่นปัจจุบัน

! back ! ! home !